Litrík saga en ömurlegur endir
— Bræðraborgarstígur 1 —
Bruninn á Bræðraborgarstíg 1 í júní 2020 er flestum í fersku minni. Um harmleik var að ræða þar sem þrír einstaklingar létust eftir að kveikt var í húsinu. Marek Moszczynski einn íbúa hússins var ákærður og dæmdur fyrir þrjú manndráp og tíu manndrápstilraunir með íkveikjunni. Þetta er versti eldsvoði sem orðið hefur hér á landi á síðari árum. Húsið við Bræðraborgarstíg eða öllu heldur það sem eftir var af því hefur verið rifið og unnið er að áætlunum um uppbyggingu.
Þetta er ekki fyrsti eldsvoðinn sem hefur orðið á þessum stað. Í frétt í Alþýðublaðinu í nóvember árið 1926 var sagt frá eldi í bökunarkjallara Sveins Hjartarsonar á Bræðraborgarstíg 1. Í fréttinni sagði að logað hafði í kassadóti og lausu timbri milli bökunarofnsins og útveggjar. Þar hefur eldurinn náð að komast að veggnum. Þar hafi skotfæri frá Jóhanni Ólafssyni & Co. Verið geymd til þurrkunar og sum þeirra hafi sprungið. Í fréttinni kemur einnig fram að fljótt hafi tekist að slökkva eldinn og engum orðið meint af. Íbúum hafi þó verið brugðið.
Otti skipasmiður byggði húsið
Bræðraborgarstígur varð til seint á þar síðustu öld. Götunnar er fyrst getið í manntali árið 1885 og þegar á fyrstu árum tuttugustu aldar fékk hann á sig þá mynd sem hann hefur enn í dag. Otti Guðmundsson skipasmiður úr Engey byggði Bræðraborgarstíg 1 sem fjölskylduhús. Húsið stóð á horninu við Vesturgötu í rúma heila öld þar til það stóð í ljósum logum á júnídegi fyrir einu og hálfu ári.
Starfsemi jókst og íbúum fjölgaði
Sveinn Hjartarson og Steinunn Sigurðardóttir festu kaup á húsinu á árinu 1910. Áður hafði verið þar bakarí sem Árni Jónsson bakari opnaði á Bræðrabogarstígnum en það varð ekki langlíft. Sveinn og Steinunn settu þá á stofn bakarí og ráku um áratuga skeið á jarðhæðinni. Árið 1909 var Otti skipasmiður enn skráður til heimilis að Bræðraborgarstíg 1 samkvæmt Bæjarskrá Reykjavíkur en flutti á Stýrimannastíg. Í manntalinu árið 1910 eru bæði Sveinn og Steinunn skráð þar til heimilis sem og í bæjarskránni árið 1915 auk fimm annarra. Nokkrum árum síðar eru íbúarnir orðnir fjórtán og árið 1929 eru þeir sagðir tólf.
Himnaríki á jörð
Steinunn og Sveinn voru þekkt fólk í Reykjavík og lögðu sín lóð að framþróun borgarinnar. Sveinn var einn stofnenda Rúgbrauðsgerðarinnar og tók þátt í togaraútgerð. Steinunn var fædd í Hlíðarhúsum einum Hlíðarhúsabæjanna neðst við Vesturgötuna. Hún er talin fyrst kvenna á Íslandi til að læra að aka bíl sem og meðal þeirra fyrstu til að stunda laxveiði. Steinunn missti tvær systur sínar úr spönsku veikinni og tóku hún og Sveinn fjögur af börnum þeirra í fóstur og önnur börn systranna áttu ætíð athvarf hjá þeim. Áður höfðu þau ættleitt eina stúlku og auk þess átti Sveinn son frá fyrra sambandi. Einn fóstursonurinn sagði síðar að hann hefði upplifað heimili þeirra sem „himnaríki á jörðu“.
Otti féll af smíðapalli, Sveinn dó úr bráðum veikindum og Steinunn lést í bílslysi
Mikil umsvif voru í bakaríinu hjá Sveini og Steinunni á þeirra tíma mælikvarða. Bakað var á hverjum degi og fyrir utan íbúana í Vesturbænum voru skip og sjúkrastofnanir meðal helstu viðskiptavina. Auk reksturs bakarísins stunduðu þau hjón búskap að Laugalandi og Breiðabóli og seldu mjólk frá búunum. Sveinn varð þó ekki langlífur. Hann féll frá eftir skammvinn veikindi snemma á fimmta áratug liðinna aldar. Steinunn ekkja hans bað þá fólk er vildi minnast hans að láta það renna til Barnaspítalasjóðs Hringsins í stað blómakaupa. Dauða bæði Otta skipasmiðs og Steinunnar bar að með snöggum hætti. Í aprílmánuði árið 1920 féll Otti niður af smíðapalli í bátasmíðastöð sinni og beið bana af aðeins sextugur að aldri. Steinunn lést í bílslysi í Kaupmannahöfn árið 1961 þá 74 ára að aldri.
Guðmundur Ágústsson
Guðmundur Ágústsson rak Sveinsbakarí um langt skeið. Guðmundur missti móður sína í spönsku veikinni 1918 og var þá tekinn í fóstur af Steinunni Sigurðardóttur, móðursystur sinni og Sveini Hjartarsyni, bakarameistara. Hann lærði bakaraiðn hjá Sveini og tók við rekstri Sveinsbakarís fyrst ásamt öðrum, en rak það síðan einn allt til ársins 1980. Guðmundur var einnig góður skákmaður og gekk um tvítugt í Taflfélag Reykjavíkur. Hann fór að tefla fyrir alvöru en frá þeim tíma og var hann nátengdur skáklífinu í Reykjavík. Telja má víst að Guðmundur hafi tekið bakteríuna af Eggert Gilfer, en Eggert var bróðir Þórarins Guðmundssonar, tengdaföður Guðmundar. Árið 1938 vann Guðmundur sig upp í meistaraflokk. Starfsárið 1941 til 1942 var Guðmundur formaður Taflfélags Reykjavíkur.
Hjörtur Hjartarson
Hjörtur Hjartarson sem var einn af yngri bræðrum Sveins opnaði nýlenduvöruverslun í pakkhúsinu við hús hans á Bræðraborgarstígnum árið 1926 og rak hana allt til ársins 1982 eða í yfir hálfa öld. Tómas Ó. Jóhannsson rak þar einnig búð og árin 1924 og 25 auglýsti hann margvíslegan varning og slagorð verslunarinnar var „Veit sá bezst sem reynir“ Löngu síðar var þar rekin raftækjaverslun þar sem framsýnin réði ríkjum. Seldi til dæmis sjónvarpstæki af gerðinni Tandberg sem voru algeng á fyrstu árum sjónvarpsútsendinga hér á landi.
Sorgarsaga leikskóla
Um tíma var leikskólinn 101 starfræktur á Bræðraborgarstíg 1. Leikskólinn var einkarekinn og komst í fréttir eftir að orðrómur um að börn væru beitt harðræði varð heyrum kunnur. Í framhaldinu af því lét þáverandi eigandi hússins loka leikskólanum sem síðar var tekinn til gjaldþrotaskipta.
Útleiga, ungt fólk og ömurlegur endir
Um svipað leyti var sótt um að innrétta litlar stúdíóíbúðir í húsinu og leigja ferðamönnum yfir sumarið og námsfólki yfir veturinn. Þær hugmyndir strönduðu á ákvörðun umhverfis- og skipulagsráðs Reykjavíkurborgar sem lagðist gegn þeim. Síðustu árin var húsið þó leigt út að mestu sem einstaklingsherbergi. Leigjendur komu og fóru. Oft var um ungt fólk að ræða sem hingað var komið lengra að en sveitafólkið sem flutti á mölina við upphaf síðustu aldar. En tilgangurinn var þó sá sami. Að búa sér til betra líf. Það voru ungir leigjendur af erlendum uppruna sem létu lífið í brunanum 2020.
