Sterk borgarhverfi eru eftirsóknarverð

Pétur Marteinsson framkvæmdastjóri ráðgjafa­fyrirtækisins Borgarbrags ræðir við Vesturbæjar­blaðið að þessu sinni. Pétur er Breiðhyltingur en hefur búið í Vesturbænum síðan 2007 eftir 12 ára dvöl erlendis. Hann er fyrrum knattspyrnumaður en hefur unnið mikið að skipulagsmálum á undanförnum árum og komið að fjölda verkefna á því sviði. Hann var fyrst inntur eftir af hverju hann hafi kosið Vesturbæinn.

”Þegar að við fluttum heim eftir að hafa búðið 12 ár erlendis fórum við að hugsa okkur um hvar við ættum að setjast að. Við fórum að velta ýmsum byggðum fyrir okkur. Mörg hverfi í Reykjavík eru ágæt og ég er alinn upp í Efra Breiðholti. En þótt að ég þekkti það hverfi vel þá voru flestir félagar mínir fluttir niður í bæ og einkum í Vesturbæinn. Þegar við vorum að íhuga þetta og ræða talaði svolítið til okkar að flytja í hverfi sem tala mætti um sem bæ í borginni. Okkur fannst Vesturbærinn uppfylla þau skilyrði best af þeim hverfum sem við skoðuðum.”

Vesturbærinn eins og bæjarfélag

Pétur segir eftirsóknarvert að búa til litlar byggðir inn í stærra samhengi sem virki eins og lítil bæjarfélög. Nærumhverfið verði sterkt, stutt í alla þjónustu og áhugavert mannlíf. Fólk sem búi í nágrenni hvors annars geti hist og kynnst hvort sem það er að fara í sund eða í göngu með hundinn eða annað sem tilheyrir daglegu atferli. “Þessa bæjarmynd má finna í ýmsum hverfum en okkur fannst Vesturbærinn komast einna næst henni. Þaðan er stutt í miðbæinn, stutt að sjávarsíðunni og stutt í háskólann þar sem konan mín vinnur. Þetta talaði mikið til okkar og við höfum verið hér í Vestur­bænum frá 2007 eða liðlega í einn og hálfan áratug.”   

Stutt að fara til vinnu

Pétur segir að Breiðholtið hafi sterk einkenni bæjar í borgarmynd­inni og Árbærinn einnig. Grafarvogurinn sé annað dæmið um hverfi sem geti verið bær í borginni og í Laugardalnum megi sjá þessi merki. “Eftir að hafa búið bæði í Osló og Stokkhólmi langaði mig til þess að vera ekki háður því að vera alltaf á bíl. Að krakkar gætu verið í leikskóla, skóla og frístundum nálægt heimilinu. Við það bætist sú staðreynd að flestir vinnustaðir eru vestan Kringlumýrarbrautar. Við sáum fram á að við myndum vinna á þessu svæði og þannig væri stutt að fara til vinnu.”  

Sterk borgarhverfi eftirsóknarverð

“Ég held að sterk borgarhverfi séu eftirsóknarverð. Einkenni margra stórra borga jafnvel með tug­milljónir íbúa eru sterk borgarhverfi. Dæmi um það má nefna að margir íbúar Lundúna hafa aldrei komið á Piccadilly sem er ein af aðalgötum miðborgarinnar. Ég veit að félagar mínir úr fótboltanum Eiður Smári og Hermann Hreiðarsson sem bjuggu í London þekktu borgina ekki eins vel og margir Íslendingar, sem ferðast til borgarinnar, en þeir þekktu sitt hverfi mjög vel. Hverfi sem voru mikið fjölmennari en öll Reykjavík. Hverfi þar sem voru leikhús, bíó, veitingahús og garðar og flest sem fólk vill hafa í kringum sig.“

Litið á mig sem aðfluttan

Pétur víkur að þörf fólks fyrir að skilgreina sig. „Ég held að flestir hafi þörf fyrir það. Ég skilgreini mig sjálfur sem Breiðhylting þótt ég hafi búið lengur í Vesturbænum því ég sleit barnsskónum þar og ólst upp. Rétt eins og fólk skilgreinir sig sem Skagfirðinga eða Hornfirðinga eftir uppruna sínum. Ég er enn með sterkar tilfinningar til Breiðholtsins. Ég byrjaði í fótbolta í Leikni. Gekk allan grunnskólann í Hólabrekku­skóla. En svo er ég líka orðinn mikill Vesturbæingur. Dóttir okkar fór á Hagaborg, gekk í Melaskóla og síðan Hagaskóla. Svo fékk ég tækifæri til að spila með KR í tvö ár og síðar stofnaði ég með vinum mínum Kaffihús Vesturbæjar. Maður nær kannski aldrei að skjóta rótum eins og innfæddur og ég held að Vesturbæingar líti heldur ekki á mig sem Vesturbæing heldur aðfluttan.“

Um 450 íbúar á hvern ferkílómetra

Pétur segir Vesturbæinn hafa verið skipulagðan sem blandaða byggð. „Hann býr að því í dag. Hér eru allar gerðir af íbúðum allt frá risi ofan í kjallara. Líka stórar hæðir, blokkir og einbýlishús. Hér er líka stutt í alla þjónustu.  Þetta held ég að hafa verið mjög heppilegt. Mörg hverfi í Reykjavík eru tiltölulega þétt út frá hverfislegu sjónarmiði. Í Vesturbænum eru rúmlega 50 íbúar á hvern hektara eða um fimm þúsund manns á hvern ferkílómetra. Í Hlíðunum búa allt að sjö þúsund manns á hverjum ferkílómetra og í báðum þessum borgarhlutum er mikið af grænum svæðum. Í Vesturbænum get ég nefnt strandlengjuna við Ægisíðuna og marga litla græna garða inn á milli húsa sem dæmi. Klambra­túnið og Öskjuhlíðin er í Hlíðunum. Þótt þetta séu þétt hverfi vantar ekki græn svæði innan þeirra. En það sem er áberandi í Reykjavík er hversu byggðinni sem heild hefur verið dreift mikið. Landfræðileg nýting þegar miðað er við íbúa á hvern ferkílómetra afar lítil í Reykjavík. Um 450 íbúar eru á hvern ferkílómetra sem er langt undir öllum þeim borgum sem við berum okkur saman við. Í Kaupmanna­höfn eru tæplega sjö þúsund íbúar á ferkíló­metra og yfir fimm þúsund í Stokkhólmi. Á Friðriksbergi sem er hverfi í Kaupmannahöfn eru allt að tólf þúsund manns á hverjum ferkílómetra.“ Umferðarmannvirki í Reykjavík taka megnið af borgarlandinu vegna þess hversu mikið við höfum dreift byggðinni.

Bíllinn varð allsráðandi

Pétur segir að þegar verið sé að skipuleggja borgir þurfi að ákveða hvar fólk eigi að búa. „Því miður vorum við að þróa borgina okkar á tímabili þar sem einkabíllinn réð öllu. Hér fylltist allt af bílum á skömmum tíma. Þegar gjaldeyris­höftin voru aflögð um 1960 varð bíllinn tákn um ákveðna velmegun. Við sjáum fyrir okkur borgir í öðrum löndum sem byggðust á svipuðum tíma eins og borgir í Texas og Florida sem er meira og minna undirlagðar af stórum umferðarmannvirkjum.“ Í Reykjavík eru skráðir 1,3 bílar á hvern íbúa 17 ára og eldri á meðan t.d. í Stokkhólmi eru 0,35% af öllum íbúum á bíl. Þetta sýnir okkur að við höfum dreift borginni of mikið og það væri óskynsamlegt að halda áfram á þeirri vegferð.”

Um 20 þúsund manns á fimm árum

„Nú liggur fyrir að taka ákvarðanir um hvar næstu 30 þúsund Reykvíkingar eiga að búa. Á næstu fimm árum má gera ráð fyrir að íbúum Reykjavíkur, og þá er ég bara að tala um Reykjavíkurborg en ekki allt höfuðborgarsvæðið, muni fjölga um 20 þúsund manns. Árið 2028 eftir fimm ár gætu íbúar Reykjavíkur vera orðnir um 160 þúsund. Við verðum að byggja yfir þetta fólk og þá þarf að ákveða hvar það á að búa. Þetta er stóra spurningin. Á að hverfa aftur til gamla skipulagsins og dreifa byggðinni sem mest. Hvaða afleiðingar myndi það hafa. Þær að fólk myndi þurfa að aka meira og eyða miklum tíma í bíl með þeim afleiðingum sem það hefur. Meiri mengun og tímaeyðslu. Ef við náum að þétta byggðina meira munum við nálgast þessar gömlu borgir sem tókst að skipuleggja mun þéttar á sínum tíma þannig að fleira fólk býr á hverjum ferkílómetra. Ég held að fólki muni líða mun betur í þannig borg en að vera dreift út um allt. Í borgarhverfum sem eru stöðugt í meiri fjarlægð frá borgarkjarnanum með flóknar vegtengingar. 

Dreifðari byggð í austur myndi hafa takmörkuð áhrif á okkur í Vesturbænum en væri mjög slæm fyrir fólk sem býr nú í hverfunum fyrir austan Kringlumýrarbrautina. Fólk t.a.m. í Grafarvogi, Árbæ og meðfram Miklubrautinni myndu finna mest fyrir aukinni umferð, töfum og mengun ef það yrði ákveðið að stækka borginna til austurs.”

Kostnaðarsamt að byggja ný hverfi

„Umræðan snýst líka um að verið sé að ganga á græn svæði sem ég tel að ekki sé fótur fyrir. Í hvert skipti sem nýtt land er brotið undir byggð er vissulega oft verið að ganga á græn svæði og þar með náttúruna. En það á við um alla nýja byggð og alls ekki bara á þéttingarreitum. Þá má heldur ekki gleyma því að kostnaðar­samt er að byggja ný hverfi utan við aðrar byggðir. Þar þarf að að byggja alla innviði frá grunni og halda þeim við. Byggja vegi. Leggja lagnir. Byggja þjónustustofnanir á borð við leik- og grunnskóla. Gera íþróttafélögum og félagsmiðstöðvum kleyft að starfa og fleira sem þarf að vera til staðar.“ Pétur tekur dæmi af Portland Oregon. Hann lýsir hvernig þessi mál hafi verið leyst þar á áttunda áratug liðinnar aldar. Segir að þar hafi verið dregin ákveðin lína í kringum borgina vegna þess hversu mikið var farið að ganga á náttúruna. Síðan hafi verið ákveðið að byggja ekki utan þessarar línu heldur byggja inn á við. „Og hvað gerðist. Borgin þéttist og var bæði miklu líflegri og skemmtilegri. Háskólalífið efldist og ný fyrirtæki tóku að skjóta rótum ekki síst minni fyrirtæki. Grænu svæðin og náttúran í kringum Portland er algjör paradís fyrir útivistarfólk í dag sem annars hefði lent undir ný hverfi“.

Norrænar borgir eru mikið þéttari

Osló barst í tal en Pétur bjó þar um tíma. Hann segir að borgin hafi þanist nokkuð út en dæminu hafi verið snúið við og áhersla lögð á innri uppbyggingu. „Þar er verið að búa til göngugötur, fækka bílastæðum og efla almenningssamgöngur verulega. Í dag er Osló orðin geysilega skemmtileg borg og mikill munur frá því áður.“ Gautaborg er dreifðari en til dæmis Stokkhólmur, Osló og Kaupmannahöfn. Pétur bendir á að hún hafi byggst nokkru síðar. Hlutar hennar um og upp úr miðri síðustu öld þegar dreifihugmyndin hafi verið ráðandi og beinlínis í tísku. „Þá þótti flottast að búa í einbýlishúsi eða raðhúsi í úthverfi helst sem lengst frá borgarmiðju og nýta einkabílinn sem þá var tiltölulega nýkominn sem almenningseign til þess að bera sig um. Ég held að framtíðin liggi ekki í því skipulagi.“

Hverfin sem fyrir eru

„Framtíðin í Reykjavík liggur í því að styrkja þau hverfi sem fyrir eru. Ég vona að við berum gæfu til þess í stað þess að dreifa borginni enn meira þótt fólksfjöldaspár segi okkur að halda þurfi áfram að byggja yfir fólk til þess það hafi húsnæði.“ Pétur segir að þegar fyrstu stóru úthverfin, Árbæ, Breiðholt og síðar Grafarvogur hafi verið byggð hafi umferðin ekki verið svo mikil þrátt fyrir meiri bílaeign. „En fólkinu fjölgaði og bílunum einnig og umferðarþungi varð vaxandi vandamál sem fór að kalla á nýja gerð af umferðarmann­virkjum. Við eigum enn möguleika á að stöðva þessa þróun.“

Ekki í mínum bakgarði

Pétur snýr sér að þeim umræðum sem hafa orðið um væntanlega uppbyggingu í Skerjafirði. Hann segir eðlilegt að fólk sé hrætt við breytingar. Algengt og þekkt sé að fólk vilji breytingar en bara ekki í bakgarðinum hjá sér. „Þetta sjónarmið er skiljanlegt og það myndast oft andstaða við hitt og þetta. Andstaða við byggð hér og þar. Hvort sem um nýjan þjóðarleikvang í fótbolta, Perluna, Ráðhúsið eða Hallgríms­kirkju er að ræða eða annað sem fyrirhugað er að framkvæma. Þannig virkar lýðræðið að fólk á að geta tjáð sig um hin ýmsu mál.“

Ótvíræð niðurstaða

Pétur segir að varðandi Skerjafjörðinn sé sama umræðan komin upp núna og þegar hin svokölluð neyðarbraut var aflögð. Umræðan um lokun hennar myndi skerða innanlandsflug og sjúkraflug og að Reykjavíkurflugvöllur yrði ónothæfur. Flugbrautinni var lokað og enginn talar um hana lengur. Nýi Skerjafjörðurinn er búinn að vera í aðalskipulagi sem var samþykkt árið 2010. Síðan hefur ýmislegt gerst. Samningur ríkisins og Reykjavíkurborgar og kaup á landi í Skerjafirði. Árið 2018 er komið rammaskipulag og deiliskipulag er samþykkt. Fyrir síðustu kosningar verður síðan allt vitlaust út af þessum fyrir­huguðu framkvæmdum. Rætt var um að verið sé að þrengja að flug­vellinum. Verkfræðistofan Efla sem hefur verið að skoða þetta í mörg ár ásamt fleirum þar á meðal Veðurstofunni hafa komist að því að við afar sjaldgæfar aðstæður, við vestsuðvestan hávaða rok gæti byggðin haft áhrif. Þetta þótti ekki alveg nægilegt þótt það myndi hafa áhrif á afar fá flug ef nokkur. Þá fékk Isavia hollenskt fyrirtæki sem er leiðandi á heimsvísu til að skoða aðstæður á flugvellinum. Þetta hollenska fyrirtæki tók sér tíma. Sendi starfsfólk hingað til lands til þess að skoða aðstæður, rannsaka og skrifa skýrslu. Þetta er stór og ígripamikil flugverkfræðileg skýrsla með stærðfræðilegum útreikningum. Þar er bent á ýmsa ókosti við byggðina en einnig að öll byggð við flugvelli geti haft áhrif. Trén í Öskjuhlíðinni geta haft áhrif. Nýja Landspítala­byggingin getur haft áhrif og jafnvel öldugangur í Skerjafirði. Þetta hollenska fyrirtæki leikur sér ekki að því að segja að byggingar geti ekki haft áhrif á rekstraröryggi flugvallarins en niðurstaða skýrsluhöfunda er hins vegar ótvíræð. Þeir segja enga ástæðu til þess að hætta við fyrirhugaða byggð. Þeir reiknuðu dæmið út á verkfræðilegum grundvelli og þetta er niðurstaðan. Sjónarmið þeirra sem eru á móti byggðinni eru alveg skiljanleg en ákvarðanir þurfa að vera faglegar og að hlustað sé á sérfræðinga og farið sé eftir gögnum.”

Yngra fólk verður þakklátt

Annað sem nefnt hefur verið varðandi byggð í nýja Skerjafirði er að umferðin muni aukast mikið. Að umferð um Einarsnes muni verða allt að 20 þúsund bílar sem er í engu samhengi við neitt. Verið er að miða við að hver einasti íbúi verði á bíl og jafnvel með marga bíla í takinu. Í fyrsta áfanga Nýja Skerjafjarðar er gert ráð fyrir 690 íbúðum. En þarna veður blönduð byggð. Stúdenta­íbúðir, Hagkvæmt húsnæði fyrir fyrstu kaupendur og Bjarg verður þar með leiguíbúðir. Þarna verður mikið af ungu fólki sem mun sækja vinnu meðal annars í háskólana og í Miðborgina. Í þessum 690 íbúðum er hægt að gera ráð fyrir að um 1500 íbúum og umferðarlíkan gerir ráð fyrir að umferðin muni aukast eitthvað en verði líklega svipuð og fer um Birkimel í dag, sem er hefð­bundin borgargata. Svo hafa einhverjir talað um að með Nýja Skerjafirði sé verið að ganga á græn svæði. En á sama tíma segir fólk að það megi ekki byggja upp af því jarðvegurinn sé svo mengaður. Staðreyndin er sú að flugvallar­svæðið er ekki grænt svæði, þver á móti er það svæði sem oft er kallað „grátt“ í skipulagi því þar er verið að færa land sem hefur nýst fyrir atvinnustarfsemi og til iðnaður til almennings. Á sama tíma er verið að styrkja innviði. Þarna verður byggður leikskóli og skóli og annars konar þjónusta mun koma í hverfið. Ég held að yngra fólk í Stóra Skerja­firði muni verða ánægt og þakklátt þegar byggðin verður komin. Þetta er verðlaunaskipulag og er gríðarlega gott og verður mikil uppbót fyrir hverfið sem er þar nú þegar. Hins vegar er pólitík í þessu. Hún hefur blossað upp og verið er að tala inn í ákveðinn hóp sem getur verið skiljanlegt. Þarna er fámennur hópur sem hefur hátt. En málið er að okkur er að fjölga. Við þurfum að byggja fyrir framtíðar Reykvíkinga og því markmiði verður ekki náð nema að byggja í Skerjafirði. Alltaf mun verða deilt um borgarskipulag en við þurfum að gera upp hug okkar um hvernig Reykjavík við viljum til framtíðar. Sú ákvörðun er tekin núna og mun skipta framtíðar Reykvíkinga máli.”